asmoktunowicz2007.07.16 [10:07]
za WPAKP nr.2/2005 ks. Grzegorz Sosna,
Cerkiew w Narwi ufun−
dowano na początku XVI w.
Według przywileju z 1529 r.
w mieście odbywał się jar−
mark podczas święta Pod−
wyższenia Krzyża (święto parafialne), na−
tomiast powstanie cerkwi, według Przewod−
nika po woj. białostockim (1937 r.), zostało
datowane na 1510 r. Zachowane źródła nie
pozwalają na jednoznaczne określenie oso−
by fundatora cerkwi. Jednak faktem jest, że
w 1518 r. kniaź Iwan Wiśniowiecki, syn
Michała otrzymał od swojej żony Anastazji
Olizarewiczównej m. in. nieodległe od Na−
rwi dobra Narewka. Inne źródła podają 1540
r. lub 1560 r.
W XVI w. na terenie Puszczy Narew−
skiej (od czego otrzymał nazwę) powstał
Monaster Narewski. Pomimo braku doku−
mentów, fundację i powstanie monasteru
należy odnieść do nadań ziemskich przez
właścicieli tych dóbr z lat 1525, 1529 i 1574
r. W 1525 r. wojewoda wileński Olbrecht
Gasztołd zaświadczył, że Aleksander Chod−
kiewicz wydzielił część swego gruntu z
Puszczy Zabłudowskiej wzdłuż na milę a w
poprzek na pół mili ustąpił (tereny nad rze−
ką Olszanką, prawy dopływ Narwi, miej−
ska wieś Odrynki). Wspomniane grunta były
położone na prawym brzegu Narwi nad
rzeczką Olszanką. Tych dóbr Chodkiewi−
czowie nie przekazali miastu Narew w 1529
r., a postawiona klauzula głosiła, że dawna
szlachta (bojarowie) w spokoju te tereny
posiada.
Testament Fiodora Masalskiego (niektó−
rzy podważają jego autentyczność), sporzą−
dzony 8 czerwca 1574 r., zapisuje na rzecz
Monasteru Narewskiego, zasiedlone grunta
z różnymi posiadłościami, w tym cerkiew
Podwyższenia Krzyża Pańskiego. Lokaliza−
cja monasteru odnosi się do uroczyska Kry−
noczka, a obszar zaliczany jest do wsi Od−
rynki. Monaster jeszcze w 1786 r. wchodził
w skład archimandrii wileńskiej i podlegał
jurysdykcji Monasteru Świętego Ducha w
Wilnie. W 1824 r. ostatecznie został rozwią−
zany. Starsi mieszkańcy Odrynek wspomi−
nają, że na początku naszego wieku były
jeszcze zachowane zarysy fundamentów
monasterskich budowli. Na miejscu spalo−
nej monasterskiej świątyni w Odrynkach
obecnie znajduje się cerkiew zbudowana w
latach 60. XIX wieku.
Pierwsza wzmianka źródłowa o istnie−
niu cerkwi ruskiej w Narwi przy ulicy Biel−
skiej pojawiła się w rejestrze pomiary włócz−
nej z 1560 r. W księdze poborowej z 1578 r.
z Ziemi Bielskiej wymieniono jednego du−
chownego z Narwi. Następna wzmianka
pochodzi z 1660 r. Pierwszy dochowany
opis cerkwi zachował się z 1727 r.: ...cer−
kiew drewniana stara pod dachem gonto−
wym reperacji potrzebuje z kopułą jedną pod
tytułem Podniesienia Krzyża Pańskiego...
Parafia obejmowała miasto Narew i wsie:
Tyniewicze, Dorohatynka, Kaczaty, Łopo−
chowka, Kotłowka, Krzywiec, Makowka,
Odrynki, Rakozy, Rey [...], Ancuty, Iwan−
ki, Horodniki, Kaszewicze (alias Saki). Z
wizyty 1811 r. zachował się opis świątyni
...formą sześciokątna pobudowana gontami
kryta, zbudowana prawdopodobnie w II poł.
XVIII w., w której obraz św. Antoniego Pie−
czerskiego szczególnie czczony. Według Kli−
rovoj Vedomosti z 1846 r. cerkiew i pleba−
nia zbudowane zostały na jednym placu, a
drugi plac znajdował się na ulicy Rybackiej.
Parafia posiadała wówczas dwie włóki zie−
mi i dwa place poza miastem. Wiernych było
2244 osoby, zamieszkałe w 282 domach. W
roku 1847 liczba wiernych wynosiła już
2284 osoby i cerkiew znajdowała się w de−
kanacie bielskim Diecezji Litewsko−Wileń−
skiej. W 1882 r. przystąpiono do budowy
nowej drewnianej cerkwi, którą 9 maja 1885
r. poświęcono i po dzień obecny pełni ona
rolę świątyni parafialnej. Natomiast na cmen−
tarzu grzebalnym przy ul. Bielskiej istniała
cerkiew z końca XVIII w. W czasie jej roz−
budowy odnaleziono napis świadczący o
tym, że świątynia pochodziła z Czyż. Z przy−
datnego materiału starej narewskiej cerkwi
parafialnej dobudowano dzwonnicę, która
przetrwała do 1993 r. Dookoła parafialnej
cerkwi w 1913 r. wzniesiono ogrodzenie
kamienne z bramą wejściową. W 1901 r.
cerkiew znalazła się w Diecezji Grodzień−
skiej i liczba parafian w 1905 r. wynosiła
3098 osób w mieście Narew i we wsiach
Tyniewicze, Skaryszewo, Rahozy, Wanie−
wo, Odrynki, Makowka, Łopuchowka, Za−
błocie, Dorotynka, Kaczały, Gruszkowsz−
czyna, Chrabostowka, Rybaki, Cimochy,
Hajkowszczyzna, Gorondowszczyzna.
Szkół gramoty było 6 ze 119 uczniami, 1
szkoła cerkiewno−parafialna z 80 uczniami
i szkoła ludowa ze 133 uczniami. Parafia
posiadała ponadto 64 dziesięciny ziemi cer−
kiewnej. Jednak w okresie I wojny świato−
wej ludność tej parafii ewakuowała się w
głąb Rosji.
W okresie międzywojennym cerkiew w
Narwi otrzymała status parafii etatowej, któ−
rej duchowny początkowo po powrocie z
bieżeństwa otaczał opieką również sąsied−
nie cerkwie. Po II wojnie światowej spora
liczba parafian ponownie ewakuowała się
do Związku Radzieckiego. Cerkiew weszła
w skład Diecezji Warszawsko−Bielskiej, a
w latach 60. do dekanatu narewskiego. W
1982 r. oficjalnie usamodziel−
niła się parafia w Tyniewi−
czach Dużych. W Wielki
Czwartek, 12 kwietnia 1990
r., w cerkwi parafialnej wy−
buchł pożar, w wyniku którego zniszczeniu
uległo wnętrze świątyni. Jednak 25 wrze−
śnia 1994 r., po odrestaurowaniu (łącznie z
nowym ikonostasem i nowymi ikonami),
cerkiew została konsekrowana. Tegoż roku
w obrębie świątyni parafialnej zbudowano
z ujęcia wodociągowego kapliczkę do świę−
cenia wody.
Chlubą parafii jest fakt, że pochodzi z
niej aż trzech współczesnych hierarchów
naszej Cerkwi: śp. Metropolita Warszawski
i całej Polski Bazyli, Arcybiskup Wrocław−
ski i Szczeciński Jeremiasz i Arcybiskup
Lubelski i Chełmski Abel. Proboszczem
parafii i dziekanem okręgu narewskiego jest
ks. mitrat Bazyli Roszczenko, a wikariuszem
ks. prot. Bogumił Korniluk.
